به عقیدهی اکثر دانشمندان، منشا HIV شهر کینشاسا در جمهوری دموکراتیک کنگو بودهاست. در حدود
سال ۱۹۲۰ در این منطقه، ویروس HIV از گونهی شامپانزه به انسانها منتقل شد. این امر احتمالا در
نتیجهی شکار و خوردن شمپانزههایی که حامل ویروس SIV که ویروسی بسیار نزدیک به HIV است،
بودهاست. مشخص نیست که تا دههی ۱۹۸۰ چه تعداد افراد این ویروس را به همراه داشتهاند یا دچار ایدز
بودهاند؛ HIV ناشناخته بود و انتقال آن با نشانههای قابل تشخیصی همراه نبود.
در حالیکه موارد پراکندهای از موارد ایدز قبل از سال ۱۹۷۰ ثبت شدهاست، اطلاعات موجود حاکی از آن است
که اپیدمی کنونی در اواسط تا آخر دههی ۱۹۷۰ آغاز شد. تا سال ۱۹۸۰ احتمالا HIV در پنج قاره (آمریکای
شمالی، آمریکای جنوبی، اروپا، آفریقا و استرالیا) منتشر شد. در این دوره زمانی احتمالا چیزی حدود ۱۰۰
هزار تا ۳۰۰ هزار فرد عفونی بودهاند.
چهار گروه اصلی مهم از سویههای HIV وجود دارد (M، N، O و P) که با هم اختلافات ژنتیکی ناچیزی دارند.
این موضوع حامی تئوری شکار است زیرا هر زمان که ویروس HIV از یک شمپانزه به یک انسان منتقل
میشد، در داخل بدن انسان اندکی تکامل پیدا میکرد و سویهای با اندکی تفات ایجاد میشد. این موضوع
توجیه کننده این است که چرا بیش از یک سویه از ویروس HIV-1 وجود دارد. سویهای ازHIV که بیش از همه
مورد مطالعه قرار گرفتهاست، سویه HIV-1 از گروه M بودهاست که همان سویهای است که در کل جهان
منتشر شده و مسئول اصلی عفونتهای HIV در دنیای امروز است.
هنگامی که ویروس HIV وارد بدن انسان شد، مواد ژنتیکی خود را وارد DNAی سلولهای ایمنی میزبان
میکند. با انجام این کار، HIV سلول را مجبور میکند که کپیهایی از ویروس بسازد. در همین حال، برخی از
سلولهای ایمنی آلوده به ویروس HIV وارد یک حالت خاموش شده و ویروس جدیدی تولید نمیکنند. HIV
میتواند برای مدتهای طولانی در این انبار پنهان، مخفی بماند. درمانهای فعلی HIV در کاهش تعداد
ویروسهای فعال در بدن بسیار موثر هستند ولی به این خوبی قادر به مقابله با ویروسهای خاموش نبوده و
به محض اینکه درمان متوقف شود، آنها مجددا فعال میشوند. این موضوع یکی از دلایل اصلی این است که
چرا ما هنوز قادر به درمان HIV نیستیم.
پژهشگران معتقدند که نهفتگی HIV یک تصادف نیست بلکه یک تاکتیک سنجیده برای بقا است. این تاکتیک
یک مزیت تکاملی برای ویروس است زیرا در مکانهایی که ابتدا ویروس HIV وارد بدن میشود، سلولهای
ایمنی زیادی برای حملهی این ویروس وجود ندارد و اگر همهی آنها با فعال شدن از بین بروند، چیزی برای
ادامهیافتن عفونت باقی نخواهد ماند. ویروس HIV با استفاده از بهرهبرداری از یک پدیدهی طبیعی درون
سلول که نوسانات تصادفی در بیان ژن (نویز) نامیده میشود، قادر به ایجاد یک وضعیت فعال یا خاموش
است. ویروس HIV، با استفاده از مکانیسمی که پیرایش جایگزین (alternative splicing) نامیده میشود،
ژنهای خود را وارد سلول میزبان میکند.
ویروس HIV از طریق تماس با مایعات خاصی از بدن فرد دارای عفونت، منتشر می شود. این مایعات شامل
خون، مایع منی، مایع کوپر، مایعات واژنی و رکتالی و شیر هستند. انتشار ویروس HIV از یک فرد به فرد دیگر
انتقال HIV نامیده میشود. انتقال HIV از زن دارای HIV به کودکش طی دوران بارداری، در زمان زایمان یا
تغذیه کودک از شیر مادر، انتقال مادر به کودک خوانده میشود.
در ایالات متحده آمریکا این ویروس عمدتا طی راههای زیر انتشار مییابد: